LEKSEM
Bentuk kata yang berbeza yang tergolong di dalam/ mewakili golongan yang sama
l Misalnya perkataan sambung, kesinambungan, bersambung, disambung. menyambung, tersambung
l Kata-kata di atas adalah manifestasi daripada akar kata yang sama, iaitu SAMBUNG
l Kata-kata di bawah leksem yang sama berkongsikan makna inti yang sama walaupun dieja dan disebut secara berbeza
l Dengan kata lain, leksem adalah kata yang terdapat di dalam kamus.
Bentuk-kata (word-form)
¢ Perkataan juga merujuk kepada realisasi fizikal tertentu bagi leksem dalam pertuturan atau penulisan iaitu -bentuk-kata tertentu.
¢ Oleh itu kita boleh merujuk see, sees, seeing, saw dan seen sebagai lima bentuk-kata yang berbeza (dipunyai oleh satu leksem yang sama)
Kata nahuan
¢ ‘perkataan’ juga boleh dilihat sebagai representasi bagi leksem yang dikaitkan dengan ciri morfosintaktik yang tertentu seperti nama, adjektif, kerjaan, kala, gender, bilangan dll
¢ Kata-kata sedemikian dinamakan sebagai kata nahuan
Morfem: unit bermakna yang terkecil
¢ Kita biasanya memahami bentuk kata hanya sebagai ujaran satu bentuk yang mempunyai makna.
¢ Kata-kata seperti tidur, makan, meja dsb tidak dapat dipenggal lagi untuk menjadi lebih kecil dan mempunyai makna.
¢ Dalam kebanyakan bahasa, bentuk kata terdiri daripada unit yang agak kompleks.
¢ Misalnya bangunan terdiri daripada bangunan + an.
¢ Ini membawa kepada konsep morfem dan konsep makna yang terbahagi kepada makna leksikal dan makna nahuan.
Morfem
¢ Unit kandungan semantik/ mempunyai fungsi nahuan yang terkecil yang tidak dapat dipecah-pecahkan. Unit-unit ini akan membentuk kata
¢ Maksudnya, morfem tidak boleh dipecahkan kpd unit yg lebih kecil lagi yang akan menyebabkan ia kehilangan makna atau tidak dapat menandakan fungsi tatabahasa/ nahu
¢ Contohnya:
¢ Jika dipecahkan kata berlari kpd ber dan lari, kedua-duanya masih mengandungi unsur semantik, iaitu lari yang merujuk kepada satu perbuatan; dan ber yang membawa tugas nahu i.e sesuatu perbuatan yang memberatkan pelaku
¢ Jika kedua-duanya dipecahkan kepada unit yang lebih kecil, i.e. b-e-r & l-a-r-i, kedua-duanya tidak lagi membawa makna atau dapat menjalankan tugas nahu
Pembahagian morfem
¢ Secara umumnya, morfem terbahagi kepada 2 kumpulan, iaitu:
l Morfem bebas
l Morfem terikat
Morfem bebas
¢ Bentuk/unit yang boleh wujud secara bersendirian tanpa perlu dicantumkan dgn morfem-morfem lain, contohnya:
l makan, tidur(KK)
l Ali, Muthu (KN Khas)
l cantik, bijak (KAdj)
l dia, saya (Gn) dll
Morfem terikat
¢ Bentuk/unit yang tidak boleh wujud secara bersendirian tetapi memerlukan morfem lain utk berdiri, misalnya:
l Imbuhan spt. ber-, ter-, me-… -kan, -i
l Kata minor spt. Partikel: -lah, -kah; sendinama: di, oleh, kepada
¢ Morfem-morfem ini memerlukan bentuk-bentuk bebas/ kata major untuk berdiri, seperti:
l bertumbuk, terjatuh, menenangkan; dialah, apakah; di rumah, oleh dia, kepada saya
Bentuk-bentuk morfem
¢ Akar (root)
l Bentuk yg paling asas yang tidak dapat dipecahkan lagi dan tiada unsur lain yg dimasukkan/ digabungkan kepadanya.
l Kebanyakan bentuk akar boleh berdiri sendiri, misalnya:
• orang, cantik, manis, lari (B Melayu)
• book, sweet, pain, walk (B Ingg)
¢ Contoh-contoh yang diberikan di atas merupakan bentuk yg berada dalam keadaan terasing atau bersendirian
¢ Jadi, bentuk-bentuk berkenaan juga dikenali sebagai morfem leksikal
¢ Ia terdiri daridapa kata nama, kata kerja, kata adjektif & kata keterangan
¢ Kata-kata ini memiliki kandungan semantik di dalam bentuk ujarannya
¢ Imbuhan
l Morfem yg hanya boleh wujud dengan mencantumkan atau menggabungkannya dgn morfem yang lain, terutamanya morfem bebas
l Secara definisi, imbuhan dikenali sebagai morfem terikat
l Tidak ada kata yang hanya boleh terdiri daripada imbuhan sahaja, misalnya:
• {di-}, {me-}, {-kan}, atau {-an} (B Melayu)
• {-s}, {-ed}, {pre-}, {re-} (B Inggeris)
¢ Dasar (base)
¢ Apa-apa imbuhan yang ditambah sama ada kepada kata akar atau sesuatu yang lebih besar daripada kata akar ialah- kata dasar
¢ Pembentukan dealings- kata akar ialah deal tetapi dasar di mana –s ditambah ialah dealing
¢ Akhiran –s tidak ditambah kepada kata akar
Kata dasar
l Apa-apa unit morfem yang boleh dicantumkan atau digabungkan dengan bentuk imbuhan
l Menurut Asmah, kata dasar adalah kata yang boleh dikenakan penambahan
• akar : tilam (→ bertilam)
• akar dengan penambah, misalnya perbaik (→ memperbaiki)
• akar berganda, misalnya baik-baik (→ berbaik-baik)
• akar majmuk misalnya baju tidur (→ berbaju tidur